دامغان از متن تاریخ تا حاشیه زندگی

شهر باستانی دامغان که پیشینه آن به هفت هزار سال پیش می رسد، از نخستین کانون های تمدن بشری در ایران است. این شهر امروزه با بیش از 120 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و صدها اثر ناشناخته، بدون متولی میراث فرهنگی در جست و جوی هویت فراموش شده خویش است و متاسفانه در سالهای اخیر آثار تاریخی ارزشمند آن نظیر تپه حصار، دیوار باروی شهر، مسجد تاریخانه، مقبره چهل دختران و مجموعه چشمه علی بر اثر بی توجهی با اجرای برنامه های بدون مطالعه نوسازی، متحمل خسارات فراوان شده است،

آنچه در پی می آید نگاهی است به وضعیت این یادمانهای تاریخی.

تپه حصار از جمله گنجینه های تاریخی دامغان است که لایه های باستانی چند هزار ساله ای را شامل می شود. چندین سال پیش زمانی که مسئولان راه آهن و میراث فرهنگی تصمیم گرفتند خط دوم تهران _ مشهد از وسط مجموعه عظیم و تاریخی تپه حصار بگذرد، مورد هجوم انتقادها و اعتراضات دوستداران میراث فرهنگی و روزنامه نگاران قرار گرفتند با این وجود تصمیم مسئولان عملی شد و بعد از مدتی موضوع به فراموشی سپرده شد و امروز دیگر هیچکس فریاد خاموش تپه حصار را که با هر حرکت قطار یک نشست عمیق در آن ایجاد شده و هویت پربار گذشته ما را با خود به قعر زمین می برد، نمی شنود.

مسجد تاریخانه از دیگر آثاری تاریخی دامغان است که دکتر مظفر بختیار درباره اهمیت آن می گوید: «این بنا قدیمی ترین بنای اسلامی در ایران است و برخی آن را حلقه پیوند میان معماری ساسانی و اسلامی می دانند. باستان شناسان عقیده دارند که بازسازی این مسجد در زمان سلجوقیان (سده پنجم و ششم هجری) نزدیک به نقشه اصلی آن در قرن دوم هجری، که عبارت از صحن مربع محاط به اتاق و ستون های سرپوشیده بوده، انجام گرفته است با این حال امروزه این مسجد باشکوه حتی برای اهالی دامغان نیز ناشناخته است و از آن به عنوان مخروبه ای که در آن همیشه بسته است یاد می شود.

دیوار باروی شهر (متعلق به دوره ساسانیان) هم وضعی بهتر از تاریخانه ندارد. بخشهای مختلف این دیوار بدون حفاظ در میان ساختمانهای شهر پراکنده و رها شده اند و در برخی ساختمان سازی به آن خساراتی وارد آمده است.

بازار سرپوشیده دامغان حکایتی دیگر دارد این بازار نه ناشناخته است و نه در آن بسته، اما هیچکس به چشم یک اثر تاریخی به آن نگاه نمی کند و فقط به عنوان مرکز تجاری از آن استفاده می شود. چندی پیش به علت خرابی زیاد مورد مرمت قرار گرفت. ولی در نیمه راه کار مرمت رها شد و انباشت مصالح ساختمانی مشکلات را دوچندان کرد.    

مجموعه چشمه علی با کاخ هایی از دوره آغا محمد خان و فتحعلیشاه قاجار (نیمه اول سده سیزدهم قمری) از اماکن تفریحی – تاریخی دامغان در کوهپایه های البرز است که هر ساله هزاران گردشگر را به سوی خود می کشاند. این مجموعه اکنون تبدیل به یک زباله دانی بزرگ شده است. درها و پنجره های کاخ آغا محمد خان را شکسته اند و دیوارهای کخ فتحعلیشاه را تا ارتفاع 5/1 متری آسیب شدید دیده است. مابقی نیز تا سقف به انواع یادگاری ها و جملات ناپسند مزین است.

به نظر می رسد شرح وضعیت بناهای تاریخی یاد شده شهر دامغان، وضع سایر آثار تاریخی شهر را نمودار می سازد. بدین ترتیب لطفی شامل حال ما و خوانندگان و مسئولان می شود ما از ادامه گزارش معاف می شویم وقت خوانندگان بیش از این گرفته نمی شود و در عین حال برای خواب مسئولان مزاحمتی پیش نمی آید.